Wokół języka w filmie

14 V 2024 r., godz. 11.00

dr hab. Agata Hołobut, prof. UJ, dr hab. Jan Rybicki, prof. UJ, Instytut Filologii Angielskiej, Uniwersytet Jagielloński

Z dumą i bez uprzedzeń – kilka słów o dialogu w ekranizacjach klasyki literackiej

Znawcy adaptacji filmowej często podkreślają jej współzależny charakter, omawiając rozmaite związki dzieła audiowizualnego z jego literackim pierwowzorem. Amerykański filmolog Thomas Leitch (2008) opisuje nawet adaptację w kategoriach odrębnego gatunku filmowego, który na wiele sposobów uwypukla swój książkowy rodowód. Jednak pomimo prężnego rozwoju badań nad adaptacją (współokreślanych w światowym piśmiennictwie mianem Adaptation Studies), wciąż zaskakująco rzadko podejmuje się refleksję nad mechanizmem wykorzystania dialogu literackiego na potrzeby ekranizacji, który mógłby najbardziej dosłownie świadczyć o jej książkowym rodowodzie.

Czy scenarzyści chętnie przenoszą na ekran cytaty z książek? Czy w autorskich dialogach z powodzeniem wzorują się na literackim modelu? A może przyświecają im inne cele? Czym różnią się funkcje wypowiedzi bohaterów na papierze i ekranie? W swoim wystąpieniu opowiemy o wnioskach, jakie wysnuliśmy na podstawie ilościowej (głównie stylometrycznej) i jakościowej (głównie stylistycznej) analizy dialogów w anglojęzycznych adaptacjach klasyki literackiej, przyglądając się w sposób szczególny czterem ekranizacjom słynnej powieści Jane Austen Duma i uprzedzenie: dwóm filmom pełnometrażowym (z 1940 i 2005 roku) oraz dwóm serialom BBC (z 1980 i 1995 roku). Wyjaśnimy, „ile” literackiego materiału trafiło na ekran w kolejnych adaptacjach powieści i jakim uległ on przekształceniom; opowiemy o twórczym wkładzie scenarzystów i pokażemy, jak dosłowny cytat z książki – przy zastosowaniu odpowiednich technik filmowych – może posłużyć uwypukleniu odmiennych interpretacji oryginału, dostosowanych do potrzeb kolejnych pokoleń odbiorców. Zaproponujemy też własną metodologię badań nad dialogiem ekranizacji literackiej, który będziemy rozpatrywać w kategoriach przekładu wewnątrzjęzykowego (adaptacja dialogu literackiego na potrzeby ekranu)  oraz międzyjęzykowego (polskie przekłady adaptacji).

9 IV 2024 r., godz. 11.00

dr hab. Maria Mocarz-Kleindienst, prof. KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

Przekład filmowy i kino gatunków

Abstrakt:

Wzrost liczby produkcji filmowych przekłada się na ilość dokonywanych tłumaczeń filmowych. Gatunek filmowy – jako podstawowa operacyjna i funkcjonalna jednostką taksonomii filmowej – może mieć wpływ na sposób przekładu w filmie. Celem wystąpienia jest pokazanie wpływu czynnika genologicznego na jakość i ilość przetłumaczonego materiału werbalnego w ścieżce dialogowej (w ramach przekładu międzyjęzykowego), a także materiału wizualnego, tj. obrazu (w ramach przekładu intersemiotycznego, jakim jest audiodeskrypcja). W wystąpieniu przedstawię propozycję metody badania przekładu kodu werbalnego i wizualnego z uwzględnieniem cech gatunkowych wybranych produkcji filmowych (dramatu rodzinnego, filmu katastroficznego, komedii i melodramatu).​

19 III 2024 r., godz. 11.00

prof. Monika Woźniak, Instytut Badań Europejskich, Amerykańskich i Międzykulturowych, Uniwersytet Sapienza w Rzymie

Porozmawiajmy o udach dziewicy: kilka uwag o specyfice dialogu w filmach historycznych

Abstrakt:

W produkcjach historycznych dialog, oprócz funkcji pełnionych także w innych gatunkach filmowych, spełnia dodatkową rolę: wzmacnia poczucie dystansu czasowego świata przedstawionego na ekranie, ale zarazem pomaga w zrozumieniu rzeczywistości, która nie zawsze jest widzowi dobrze znana. Środkiem służącym do osiągnięcia tego celu jest przede wszystkim archaizacja języka, jednak jej strategie różnią się zarówno w zależności od epoki, w której rozgrywa się dany film, jak i od utrwalonych praktyk w kinematografiach różnych krajów. W swoim wystąpieniu porównam strategie kreacji dialogu historycznego w filmach polskich, angielskich i amerykańskich oraz włoskich: na wybranych przykładach pokażę także problemy przekładowe wynikające z odmienności tych strategii i z nieprzystawalności historycznych form językowych używanych w tego rodzaju produkcjach audiowizualnych.

13 lutego 2024 r., godz. 11.00

dr hab. Marcin Cybulski, Wydział Nauk Humanistycznych, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Walka z alkoholizmem w radzieckiej sztuce audiowizualnej

Abstrakt:

Wystąpienie poświęcone zostanie problematyce walki z alkoholizmem, która to walka towarzyszyła Związkowi Radzieckiemu od początku jego funkcjonowania właściwie aż do rozmontowania struktur ZSRR w początkach lat 90. XX wieku. Kolejne kampanie antyalkoholowe, ogłaszane od roku 1918 (jeszcze w Rosji Radzieckiej) aż do czasów pieriestrojki, znalazły swoje odzwierciedlenie w przeróżnych gałęziach sztuki – w tym także w plakacie propagandowym i filmie. To właśnie plakat i radziecki film komediowy, będące wdzięczną substancją badawczą, staną się obiektem studiów w niniejszym wystąpieniu. Analizie poddane zostaną najciekawsze – zdaniem autora – plakaty i radzieckie komedie filmowe, które w różnoraki sposób celowały w pijaństwo, alkoholizm i towarzyszące im konsekwencje.

12 grudnia 2023 r., godz. 11.00

mgr Joanna Byszuk, Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, Głosy w telewizorze – czyli jak z pomocą stylometrii badać idiolekty w serialach

Abstrakt

Chociaż ostatnich w dwóch dekadach obserwujemy renesans seriali, tym razem niekoniecznie związanych z dystrybucją telewizyjną, wciąż jednak rzadko są one przedmiotem badań językoznawczych. Tymczasem, jak zauważyła pionierka badań nad językiem seriali, Monika Bednarek, stanowią one bezcenne źródło wiedzy nie tylko o danym utworze, ale także trendach w języku, strategiach stylizacji i charakteryzacji, oraz, w pewnym stopniu, cechach języka mówionego.
W niniejszym wystąpieniu przedstawię najważniejsze cechy języka właściwe dla produkcji seryjnych oraz zademonstruję, w jaki sposób kwantytatywne metody analizy języka, takie jak stylometria, mogą być pomocne w badaniu idiolektów, a w szczególności spójności charakteryzacji określonych postaci.

14 listopada 2023 r., godz. 11.00

Dr hab. Monika Kresa, prof. UW, Uniwersytet Warszawski, Jak powstaje język w filmie? – „Wesele” Wojciecha Smarzowskiego z perspektywy konsultantki językowej

Abstrakt:

Na stylizację językową w filmie można patrzeć z różnych perspektyw. Najczęstszą z nich jest pojmowanie stylizacji jako utrwalonego wyniku działań na tekście. O wiele rzadziej myśli się o niej z perspektywy procesualnej i uwzględnia czynniki, które doprowadziły do jej powstania w takim a nie innym kształcie. Jednym z takich czynników jest wieloautorskość tkanki językowej filmu, o której w różnym stopniu decydują reżyser, scenarzysta, aktorzy i (często, choć nie zawsze) konsultant językowy.

Podczas wystąpienia opowiem o stylizacji językowej zastosowanej w ostatnim filmie Wojciecha Smarzowskiego (Weselu z 2021 roku). Nie będę się jednak w nim skupiać wyłącznie na efekcie zabiegów stylizacyjnych i ich wykładnikach. W związku z tym, że współpracowałam przy tworzeniu tego filmu jako konsultantka językowa, chciałabym spojrzeć na zastosowaną w nim stylizację jako na proces, na który składały się różne etapy, między innymi tworzenie scenariusza i praca z aktorami na planie filmowym. Podczas wystąpienia zaprezentuję fragmenty scenariusza oraz opowiem o doświadczeniu pracy z Mateuszem Więcławkiem – aktorem wcielającym się w rolę młodego Antka. Na marginesie tych rozważań opowiem także o innych filmach i serialach (np. Sami swoi, Diagnoza, Wesele, Chłopi) i wpływie konsultantów na kształt ich warstwy językowej.

17 października 2023 r., godz. 11.00

prof. dr. hab. Bogusław Skowronek, Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Język w filmie – nowy obszar lingwistyki mediów

Abstrakt:

Dziś nie ulega wątpliwości, że badania języka w filmie są równie ważne, jak badania języka w prasie, radiu, telewizji czy internecie. W wystąpieniu chciałbym podkreślić wagę zagadnienia oraz wskazać przyczyny dotychczasowego pomijania dyskursu filmowego w analizach polszczyzny medialnej. Zaproponuję również główne parametry strony werbalnej w dziele filmowym, które można poddawać językoznawczemu oglądowi. Omówię także główne metodologie lingwistyczne, które wydają się być najbardziej efektywne w badaniach filmowych dialogów.